Στέλιος Μάινας: Αντιμέτωπος με τους προσωπικούς του δαίμονες

Ενσαρκώνοντας τον ρόλο της ζωής του σε μια εκπληκτική ερμηνεία, ο γνωστός ηθοποιός παραδέχεται ότι οι ακραίοι ρόλοι είναι ο δικός του τρόπος να νικάει το εσωτερικό του σκοτάδι και να ημερεύει τους δαίμονες. Πώς όμως φτάνει να μεταμορφώνεται μέσα από τον ρόλο του από φιλήσυχος άνθρωπος σε τέρας;

Είναι σίγουρο ότι βγαίνοντας από τα «Ιλίσια», όπου ανεβαίνει η παράσταση «Τίρζα» με πρωταγωνιστές τον Στέλιο Μάινα και την εκπληκτική Αννα Μάσχα, νιώθεις ότι τίποτα πια δεν είναι το ίδιο. Ακόμη κι αν δεν σου αρέσει - πράγμα αδύνατο-, ακόμη κι αν σε ενοχλήσουν τα όσα ακραία συμβαίνουν επί σκηνής, δεν μπορείς να μην τη σκέφτεσαι για μέρες. 


Αναμφίβολα για τον Μάινα ο ρόλος του Χοφμάιστερ είναι ρόλος ζωής και ένας βασικός λόγος να σκεφτείς -χωρίς δόση υπερβολής- ότι η Ελλάδα διαθέτει πλέον τον δικό της Κέβιν Σπέισι, κάτι που έρχεται αυθόρμητα στο μυαλό βλέποντάς τον να μεταμορφώνεται κατά την εξέλιξη του έργου από έναν φιλήσυχο, ευγενή και λιγομίλητο οικογενειάρχη σε έναν αδιανόητο εκδικητή, ένα τέρας. Πίνοντας καφέδες και κονιάκ ένα κρύο βράδυ, τον ρωτάω αυθόρμητα αν θέλει ένα «κλικ» για να τρελαθεί κανείς, ειδικά σήμερα. «Καθόλου δύσκολο, όπως φαίνεται και στην παράσταση. Παρότι το κείμενο γράφτηκε πριν από λίγα χρόνια, είναι σαφές ότι η κατάσταση της τρέλας και της πίεσης κυοφορούνταν για καιρό - διαπιστώσεις που ίσως να περιγράφουν άλλες εποχές, απλώς εμάς φαίνεται να μας αφορούν τώρα. Επειδή ακριβώς δεν έτυχε να ζήσουμε Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όπως οι πρόγονοί μας ή να υποστούμε ανάλογες πιέσεις, δεν είχαμε γνώση ότι τα ανθρώπινα όρια είναι εντελώς πεπερασμένα. Η δική μας συνθήκη δεν μας είχε συνηθίσει να χαλάμε αυτό που έχουμε ή να το χάνουμε εντελώς. Και τελικά αυτό είναι που δείχνει το συγκεκριμένο έργο, ότι τα δεδομένα στην ανθρώπινη συνθήκη μπορούν να ανατραπούν οποιαδήποτε στιγμή απόλυτα και ολοκληρωτικά. Το παρήγορο, βέβαια, είναι ότι ο άνθρωπος είναι προσαρμοστικό ον και γνωρίζει τους νόμους της επιβίωσης, υλικής ή πνευματικής. Ειδικά η τελευταία είναι πολύ σημαντική, αφού, όπως σωστά είπες, ένα ‘‘κλικ’’ θέλει να μην τρελαθεί κανείς. Οπως λέει και ο ήρωάς μου στο τέλος του έργου: ‘‘Μπορεί να έχασα το μέτρο, αλλά ξέρω γιατί βρίσκομαι εδώ’’ -δηλαδή στην προσωπική του έρημο- ‘‘γιατί δεν αμφιβάλλω γι’ αυτό που είμαι’’. Με άλλα λόγια, κάτι τέτοιο επέβαλλε ο βαθμός της αυτογνωσίας του: το ότι έπρεπε να περάσει από μια τόσο οδυνηρή εμπειρία γι’ αυτόν και την οικογένειά του, δηλαδή να τρελαθεί για να κατακτήσει τη γνώση. Εύχομαι, ωστόσο, να μη χρειαστεί ο κάθε Ελληνας να υποστεί αντίστοιχες ακρότητες για να κατακτήσει την αυτογνωσία. Αυτό που θα έπρεπε να προσπαθήσει ο καθένας από εμάς είναι να δει πώς θα μπορέσει να είναι ευτυχισμένος - και η ευτυχία είναι κάτι διαφορετικό από την ευημερία. Η ευημερία είναι μεν απαραίτητη, αλλά το προαπαιτούμενο είναι η ευτυχία. Και σίγουρα δεν υπάρχει προσωπική ευτυχία χωρίς τη συλλογική ευτυχία των λαών. Αυτό οφείλουν να έχουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους όσοι κυβερνούν έναν λαό, γιατί ο δυστυχισμένος λαός και οι δυστυχισμένοι άνθρωποι δεν είναι οι καλύτεροι ψηφοφόροι, ούτε οι πιο ώριμοι».

Γιατί ταιριάζουν στον Μάινα οι ακραίοι ρόλοι


Είναι προφανές ότι οι ακραίες καταστάσεις στους ρόλους τους οποίους υποδύεται ιντριγκάρουν τον Στέλιο Μάινα ως ηθοποιό. Τι είναι, όμως, αυτό που κάνει έναν σοβαρό, συνεπή και χαμηλών τόνων άνθρωπο όπως είναι ο ίδιος να ενσαρκώνει τόσο ακραίους ρόλους - να γίνεται σαδιστής ή δολοφόνος; «Είναι τυχερός ο ηθοποιός που ενσαρκώνει τέτοιους ρόλους, που μπορεί και δοκιμάζει αυτά τα ακραία αισθήματα επί σκηνής», απαντά και συνεχίζει: «Και φυσικά αυτή είναι η απόλυτη πρόκληση: το να μπορεί ο ηθοποιός να δοκιμάζεται σε μια τέτοια ερμηνεία. Μπορεί να πρόκειται για μια έντονη ψυχική δοκιμασία, από την άλλη όμως ισοδυναμεί με πολλές ώρες ψυχανάλυσης. Οπότε, από αυτή την άποψη είμαι διπλά τυχερός, όπως και κάθε ηθοποιός, αν αναλογιστεί κανείς πόσα ντιβάνια έχει γλιτώσει», μου λέει γελώντας. «Το επάγγελμά μας είναι προνομιούχο από αυτή την άποψη - αν όχι λυτρωτικό. Και είμαι τυχερός που μπορώ να ψυχαναλύομαι ενώπιον του κοινού και να το ψυχαναλύω απενοχοποιώντας το». Πόσο όμως όλα αυτά τα ψυχικά σκοτάδια με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος ο ήρωάς του δεν είναι και αυτά που μπορεί να φέρει ο ίδιος ο Στέλιος Μάινας προσωπικά; «Οντως, συμβαίνει. Μα, αυτό ακριβώς είναι και το θέμα της παράστασης, να καταφέρει κανείς να σκαλίσει την ψυχή του και να εξοικειωθεί με τους δαίμονές του. Πρόκειται για ένα έργο που σε βοηθά να εξοικειωθείς με τους προσωπικούς σου δαίμονες καταδεικνύοντας πως το κακό συνυπάρχει μέσα σου μαζί με το καλό. Δεν μπορείς να το αποδιώξεις, ούτε να το αρνηθείς. Οπως λέει και ο ήρωάς μου, ‘‘το θηρίο δεν γνωρίζει από αγάπη’’. Και από αυτό το θηρίο δεν μπορεί να απαλλαγεί κανείς, αφού ισοδυναμεί με την ίδια του τη φύση».

Είναι τελικά η ανθρώπινη φύση κανιβαλική όπως και ο έρωτας; «Η ανθρώπινη φύση σίγουρα δεν γνωρίζει από ηθική και είναι άναρχη σε μεγάλο βαθμό. Και λέω "ανθρώπινη φύση" και όχι "άνθρωπος" γιατί πρόκειται για δύο διαφορετικά πράγματα. Ο άνθρωπος είναι εκ των πραγμάτων ένα ηθικό ον, γιατί αλλιώς θα ήταν ένα χαλασμένο παιχνίδι. Η ηθική είναι ο μηχανισμός που δίνει ρυθμό και τόνο στη ζωή μας, διαφορετικά θα ήμασταν ξεκούρδιστα παιχνίδια που θα γύριζαν γύρω από τον εαυτό τους προσπαθώντας να επιτύχουν κάτι ανέφικτο. Η ηθική είναι που δίνει το προσωπικό στίγμα στα πράγματα, είτε πρόκειται για θέμα απόφασης είτε για θέμα ευθύνης». Σήμερα, όμως, που ο άνθρωπος φτάνει να τα χάνει όλα, πόσο εύκολο είναι να παραμένει ηθικός; «Η δοκιμασία που περνάμε σήμερα σίγουρα είναι τεράστια τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να διακυβεύεται η συνέπεια που διαμορφώνει την ηθική συνείδηση. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί να μην έχεις να φας ή να πληρώσεις το ρεύμα και να σκέφτεσαι τα φιλοσοφικά ρεύματα. Γι’ αυτό πρέπει πάντα να εκπληρώνονται οι βασικές ανάγκες ώστε να μπορούμε να υπάρχουμε ως οντότητες. Σε αυτό εννοείται ότι συγκαταλέγω τον εαυτό μου, αφού όλοι απειλούμαστε από την υπάρχουσα οικονομική συνθήκη και δεν μπορώ να μην επηρεάζομαι από αυτό που συμβαίνει». Εξ ου και ότι προβληματίζεται βαριά από την κατάθλιψη στην οποία έχουμε περιπέσει ως λαός, από την εικόνα που στοιχειώνει σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα. «Ο καλλιτέχνης είναι ο πρώτος που αφουγκράζεται το διαταραγμένο περιβάλλον. Και αυτός που τελικά ενστερνίζεται περισσότερο από όλους το διαταραγμένο ‘‘ισοζύγιο ευτυχίας’’. Δεν μπορείς ως άνθρωπος της τέχνης να είσαι ευτυχισμένος όταν οι υπόλοιποι δυστυχούν, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι απομακρύνεσαι από την τέχνη σου. Εκ φύσεως ο καλλιτέχνης εισπράττει τους κραδασμούς του περιβάλλοντός του περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον».

Κάτι που εκ των πραγμάτων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η παράσταση που σκηνοθετεί αριστουργηματικά ο Κώστας Φιλίππογλου στο θέατρο «Ιλίσια» δεν είναι τυχαία επιλογή για τον Μάινα, ούτε το ότι αναφέρεται στις ακραίες καταστάσεις που βιώνουμε όλοι στην εποχή της κρίσης. «Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς», απαντά κατηγορηματικά ο Μάινας. «Επειδή δεν μου αρέσει να ξεχωρίζω αυτό που κάνουμε εμείς από τους άλλους, επιμένω ότι η φύση της τέχνης είναι να παίρνει θέση απέναντι στα μηνύματα των καιρών. Σε εποχές γενικότερης μελαγχολίας η υπόδειξη του έργου είναι προφανής και έγκειται στο να σε βοηθήσει στη ζωή σου να δεις αυτό που συμβαίνει με κριτική ματιά. Τότε είναι που μπορείς πραγματικά να διακρίνεις το φως ελπίδας, και αυτό μόνο η τέχνη μπορεί να σ’ το δώσει. Κατά βάση, τελικά, πιστεύω ότι η ‘‘Τίρζα’’ είναι ένα πολύ αισιόδοξο έργο που πάνω απ’ όλα βάζει στο επίκεντρο τον άνθρωπο».